Op 23 februari gaat Duitsland naar de stembus. Duitsland is voor Nederland niet alleen de belangrijkste handelspartner, maar ook een cruciale partner op diverse thema’s zoals de energietransitie en defensie en andere grensoverschrijdende samenwerkingen. Daarom kunnen de verkiezingen ook invloed op uw bedrijf of organisatie hebben. In deze blogpost lichten we de belangrijkste partijen en hun leiders uit, de laatste peilingen en staan we stil bij de twee belangrijkste verkiezingsthema’s: energie en migratie.
Partijen, Kanselierskandidaten en lijsttrekkers
Als eerste geven we een overzicht van alle deelnemende partijen en introduceren we hun leiders. Naast enkele bekende gezichten van de gevestigde partijen, zien we ook nieuwe namen en oude bekenden die na een politieke pauze zijn teruggekeerd.
CDU/CSU: laatbloeier Friedrich Merz stapt uit de schaduw van Angela Merkel
Friedrich Merz is al decennialang een prominent figuur in de Duitse politiek en de CDU. Hij was Europarlementariër en zat jarenlang in de Bondsdag, maar dat hij pas op 69-jarige leeftijd mag aantreden als partijleider is onlosmakelijk verbonden met Angela Merkel. In 2009 verliet Merz de politiek, gefrustreerd over Merkels volgens hem te progressieve koers en zijn beperkte carrièreperspectieven binnen de CDU. Hij bouwde sindsdien een succesvolle zakelijke loopbaan op. Na het tijdperk-Merkel keerde Merz terug, vastberaden om de partij te leiden. Nu hij alsnog aan het roer staat, kan Merz de CDU terugbrengen naar een conservatiever profiel en uit de schaduw van Angela Merkel stappen.
Markus Söder is een prominente Duitse politicus en lid van de CSU, de Beierse zusterpartij van de CDU. Hij is sinds 2018 minister-president van Beieren en sinds 2019 partijvoorzitter van de CSU.
Söder heeft een complexe relatie met Friedrich Merz. Tijdens de verkiezingsstrijd van 2021 werd de rivaliteit tussen de twee zusterpartijen zichtbaar, vooral toen Söder zich kandidaat stelde voor het gezamenlijke kanselierschap van CDU/CSU, maar uiteindelijk plaats moest maken voor Armin Laschet.
SPD: Olaf Scholz ondanks afnemende populariteit herkozen als leider
De zittend Bondskanselier is door de SPD opnieuw gekozen als kanselierskandidaat. Het was echter geen uitgemaakte zaak welke kandidaat de partij de verkiezingen in zou leiden. Scholz’ tijd als bondskanselier heeft zijn populariteit niet vergroot. Hij werd door oppositiepartijen, coalitiegenoten én zijn eigen SPD bekritiseerd om zijn besluiteloosheid en gebrek aan sterk leiderschap. Gezien deze impopulariteit gingen er binnen de partij stemmen op om defensieminister Boris Pistorius naar voren te schuiven. Pistorius liet echter weten niet beschikbaar te zijn, waardoor Scholz met unanieme steun als leider werd gekozen. De SPD heeft met Scholz een ervaren bestuurder als leider, naast het Bondskanselierschap bekleedde onder meer al de functies van burgemeester van Hamburg, minister van Financiën en vicekanselier.
Grünen: Robert Habeck balanceert met groene ambities tussen idealen en pragmatisme
De Grünen hebben Robert Habeck voorgedragen als leider voor de Bondsdagverkiezingen. Habeck is vicekanselier en minister van Economische Zaken en Klimaat. Hij belooft de balans te zoeken tussen idealen en pragmatisme, met een sterke focus op klimaatbeleid. Voordat hij de politiek in ging, was Habeck schrijver van onder meer kinderboeken en romans. In vergelijking met de vorige verkiezingen lijken de Grünen, in tegenstelling tot de andere coalitiepartijen, minder gehavend uit het kabinet te komen.
De afgelopen weken komt daar onverwacht verandering in, nu een schandaal in de Berlijnse afdeling van de Grünen de voorpagina’s siert. Een beschuldiging van grensoverschrijdend gedrag aan het adres van een prominent Bondsdaglid lijkt vooral te zijn ingegeven door de richtingenstrijd die sinds jaar en dag binnen de partij sluimert. De vraag is nu of realo Habeck de neuzen in de pragmatische en idealistische vleugels van de partij zo kort voor de verkiezingen in dezelfde richting kan houden.
FDP: Christian Lindner leidt in onzekere tijden
Christian Lindner is wederom naar voren geschoven om de liberale FDP de verkiezingen in te leiden. In het kabinet-Scholz was hij minister van Financiën en speelde hij een cruciale rol in het laten vallen van de coalitie. Dat kostte hem zijn positie als minister, en momenteel staat zijn partij in de peilingen onder de kiesdrempel.
Lindner is 46 jaar oud, maar bekleedt al meer dan tien jaar het voorzitterschap van de FDP. In veel functies die hij bekleedde was hij de ‘jongste ooit’: op zijn 21e was hij het jongste lid van het parlement van Noordrijn-Westfalen, op zijn 30e was hij de jongste secretaris-generaal van de FDP ooit en op zijn 34e werd hij de jongste (Bonds)voorzitter in de geschiedenis van de partij.
AfD: Alice Weidel zet rechts-extreme koers door
Alice Weidel voert de rechts-populistische Alternative für Deutschland aan en is sinds 2017 de leider van de partij. Hoewel ze binnen de AfD vaak wordt gezien als een gematigder gezicht, schuurt de partij als geheel openlijk tegen het rechtsextremisme aan, wat regelmatig tot interne conflicten leidt, zoals conflicten tussen haar en regionaal voorzitter Björn Höcke over racisme en relativering van nationaal-socialistische misdaden. Zo ontsloeg Weidel begin 2024 haar rechterhand Roland Hartwig, na diens aanwezigheid bij een controversiële neo-nazi bijeenkomst. Desondanks maakt Weidel zelf ook gebruik van rechts-extreme retoriek. Op het partijcongres eerder deze maand sprak ze van remigratie en beloofde ze ‘grootscheepse terugzending’ van migranten, de grenzen te zullen sluiten en alle ‘windmolens van de schande’ te zullen afbreken. ‘Als wij regeren, zullen we alle windenergiecentrales slopen.’
Linke: Spitzenduo Jan van Aken und Heidi Reichinnek strijden om bestaansrecht
Die Linke gaan de verkiezingscampagne voor de Bondsdag in met Jan van Aken en Heidi Reichinnek als het topduo. Op dit moment staat de socialistische partij in de peilingen onder de kiesdrempel van 5%. Zoals uitgelegd in de onze eerste blogpost over de Duitse verkiezingen zou dit kunnen betekenen dat die Linke volledig uit de Bondsdag verdwijnen. Desondanks heeft het duo aangegeven minstens drie kiesdistricten te willen winnen, waardoor de fractie alsnog in de Bondsdag terecht kan komen.
Bündnis Sahra Wagenknecht: Sahra Wagenknecht bewandelt haar eigen pad met nieuwe links-populistische partij
Sahra Wagenknecht leidt haar nieuwe alliantie zelf als kanselierskandidaat naar de verkiezingen. Voorheen was ze lange tijd prominent lid van die Linke. Voor deze partij leidde ze de Bondsdagfractie en was ze eerder Europarlementariër. Ze bekritiseerde meermaals ‘de zelfgenoegzaamheid van linkse partijen’ die volgens haar te veel met “geprivilegieerde thema’s” bezig zijn, zoals gender en klimaat. Volgens Wagenknecht zouden linkse partijen zo hun traditionele achterban van arbeiders en laagbetaalden van zich hebben vervreemd en de opkomst van de rechts-nationalistische AfD hebben bespoedigd. Ze schreef hier het boek Die Selbstgerechten over.
Na meerdere conflicten binnen de partij besloot Wagenknecht om begin 2024 haar eigen pad te bewandelen en een eigen partij op te richten. Na successen te hebben behaald op Europees en regionaal niveau heeft de nieuwe links-populistische partij, met nadrukkelijk pro-Russische standpunten, ook goede papieren voor de aankomende verkiezingen.
Peilingen en coalitieopties
Op basis van de laatste peilingen is een coalitie tussen de CDU/CSU en SPD de meest voor de hand liggende mogelijkheid. Dat heeft alles te maken met de Brandmauer tegen AfD, de tegenvallende peilingen van de FDP en gespannen relatie tussen CSU en de Grünen. Deze omstandigheden maken een centrumgerichte Große Koalition (GroKo) de meest realistische coalitieoptie.
Deze zogeheten ‘GroKo’ verwijst naar de samenwerking tussen de, historisch gezien, twee grootste Duitse partijen. De CDU/CSU staat stevig op kop in de peilingen en zal hoogstwaarschijnlijk de kans krijgen om, met Friedrich Merz, de Bondskanselier te leveren. Dit zal waarschijnlijk betekenen dat Scholz zich terugtrekt uit de politiek en niet als minister in een kabinet-Merz plaatsneemt. De SPD staat weliswaar op verlies in de peilingen, maar blijft een van de grootste partijen en een logische partner voor de CDU/CSU om een stabiele meerderheid in de Bondsdag te vormen.
Een samenwerking van de CDU/CSU met de Grünen ligt minder voor de hand. CSU-leider Markus Söder heeft laten weten tegen de ‘groene ambities’ van deze partij te zijn en een veto te overwegen tegen een coalitie. Bovendien vrezen de Christendemocraten dat een samenwerking met de Grünen de AfD verder in de kaart speelt.
De rechts-populistische AfD, die momenteel op de tweede plaats staat in de peilingen, wordt buitengesloten door de Brandmauer. Elke gevestigde partij heeft al laten weten niet met de AfD te willen samenwerken, wat de coalitiemogelijkheden verder beperkt en een CDU-SPD coalitie des te waarschijnlijker maakt.
Zoals beschreven in onze eerdere blogpost is het vanwege de kiesdrempel van 5% moeilijk voor nieuwe partijen om in de Bondsdag te komen. Politieke vernieuwing ontstaat hierdoor alleen als een partij plotseling een grote hoeveelheid stemmen wint, zoals eerder gebeurde met de AfD. Een soortgelijke doorbraak wordt nu ook verwacht voor BSW. De partij is ontstaan uit onvrede over de huidige gang van zaken in de Duitse politiek en weet door middel van een populistische aanpak een groeiende achterban aan zich te binden. Bij de deelstaatverkiezingen hebben ze wel al successen weten te boeken door in Brandenburg en Thüringen mee te regeren.
Tegelijkertijd dreigen kleinere partijen zoals de FDP en Die Linke onder de kiesdrempel van 5% te blijven, waardoor zij uit de Bondsdag zullen verdwijnen. Alleen het winnen van drie directe mandaten geeft deze partijen kans om alsnog in de Bondsdag plaats te nemen.
Een coalitie tussen de CDU/CSU en SPD lijkt daarmee de meest waarschijnlijke uitkomst van de coalitieonderhandelingen na de verkiezingen.
Migratie en energie als belangrijkste thema’s
Het thema migratie domineert het politieke debat in Duitsland. De aanslag op de kerstmarkt in Maagdenburg heeft de discussie nog verder op scherp gezet waardoor migratie het belangrijkste thema van de verkiezingen is. Dat is zichtbaar in de peilingen, waar de twee sterkste partijen, AfD en CDU, een harde migratielijn hanteren, met de AfD die dit als kernthema voert en de CDU die een strengere koers is gaan varen.
Voor de AfD is migratie al jaren het speerpunt. Ze willen strengere grenscontroles, deportatie van mensen zonder geldige verblijfsstatus en een anti-Europese koers. Het linksradicale BSW stelt zich vergelijkbaar op als AfD. De CDU, van oorsprong gematigder, roept op tot een strenger asielbeleid door het weren van asielzoekers bij de grens. Een uitspraak van Merz zorgde voor commotie, toen hij suggereerde dat mensen met een dubbel paspoort hun staatsburgerschap zouden kunnen verliezen als ze een misdrijf plegen. Leider van die Linke, Jan van Aken, reageerde scherp en veroordeelde Merz zijn uitspraak tot ‘niets anders dan walgelijk racisme.’
Naast migratie is de economie vanzelfsprekend ook een thema van belang. De CDU en FDP zetten in op een algemene belastingverlaging om werken aantrekkelijker te maken dan sociale uitkeringen. Daartegenover staan de SPD, BSW en die Linke die pleiten voor een eerlijkere herverdeling van welvaart door de topinkomens zwaarder te belasten. Zij mikken op een verhoging van de erfbelasting. Verder willen de SPD en Grünen het minimumloon in 2026 verhogen naar €15.
Waar klimaatbeleid de vorige verkiezingen nog een dominant thema was, lijkt het deze keer meer naar de achtergrond te zijn verschoven. In plaats daarvan is energie een belangrijker onderwerp geworden. Het energievraagstuk speelt een belangrijke rol in de betaalbaarheid voor huishoudens en de concurrentiekracht van de industrie.
De SPD en de Grünen vinden elkaar op enkele belangrijke economische punten. Zo wil bondskanselier Olaf Scholz een ‘Made in Germany’-premie invoeren, een initiatief dat oorspronkelijk van de Grünen komt, om de industrie te versterken en banen te behouden. CDU wil de concurrentiekracht versterken en subsidies bestrijden die de wereldwijde concurrentie verstoren.
Hoewel de CDU zegt zich wel te committeren aan de klimaatdoelen van Parijs, is klimaatbeleid geen speerpunt meer in het programma. De partij legt de nadruk meer op concurrentiekracht en is kritisch over maatregelen zoals een algemene snelheidslimiet op snelwegen of het Europese verbod op verbrandingsmotoren dat in 2035 ingaat. De Grünen zetten wel in op klimaat en willen een stap verder dan de huidige plannen door het opzetten van een speciaal klimaatfonds om de transitie te versnellen. Bovendien pleiten ze voor duurzaamheidscriteria bij staatsinvesteringen en het afbouwen van “klimaat- en milieuschadelijke subsidies”. De SPD voert campagne voor “klimaatbescherming die iedereen zich kan veroorloven”. Aan de andere kant wijkt de koers van de AfD sterk af van de rest. Zij ontkennen het klimaatprobleem volledig en zetten in op kernenergie en fossiele brandstoffen.
Op het gebied van energie delen veel partijen een pragmatische insteek. Ze zijn het erover eens dat elektriciteitsprijzen moeten dalen, bureaucratie moet worden verminderd en het stroomnet verder uitgebreid moet worden. Toch verschillen ze in de aanpak. De CDU zet in op het verlagen van elektriciteitsbelastingen, uitbreiding van infrastructuur, en het heropenen van een discussie over kernenergie, inclusief mogelijk hergebruik van recent gesloten kerncentrales. Verder vinden de CDU en BSW elkaar in het afschaffen van de verwarmingswet die ervoor moet zorgen dat Duitsers hun woning verwarmen met duurzame energie.
De SPD pleit eveneens voor lagere elektriciteitsprijzen, maar wijst kernenergie resoluut af. De partij ziet oplossingen eerder in het beperken van nettarieven. Het was Habeck die in 2023 de laatste kerncentrales sloot. Hij wil nu een deel van hun klimaatfonds gebruiken om huishoudens te helpen met de stijgende warmte- en energieprijzen.
De BSW wil een “draai van 180 graden van het economisch en energiebeleid”. De partij wil zo goedkoop mogelijke energie voor de Duitsers. Ze wil dit bereiken door de sancties tegen Rusland op te heffen en meer fossiele energie importeren in Duitsland volgens het “criterium van de laagste prijs”.
Door de constante spanningen op het wereldtoneel zijn defensie en veiligheid ook onderwerpen die niet over het hoofd worden gezien. De meeste partijen streven om de NAVO-norm van 2% van het BBP aan defensie-uitgaven te behalen. Opvallend is dat de Grünen zelfs een stap verder gaan en deze naar 3% willen verhogen, waarmee ze meer willen investeren in defensie en internationale stabiliteit. De AfD wil eveneens een sterk leger, maar onderscheidt zich met haar pro-Russische houding. De partij verzet zich tegen sancties tegen Rusland en wijst militaire en financiële steun aan Oekraïne af.
BSW neemt een tegengestelde positie in door juist de nadruk te leggen op ontwapening. Hoewel de partij zich niet expliciet uitspreekt tegen Rusland als agressor in Oekraïne, moedigt zij een dialoog aan als oplossing voor het conflict. Ze beschouwt “oorlog en vrede” als de kern van haar beleid. BSW streeft naar afbouw van het Duitse leger, waarbij ze ontwapening zien als de sleutel tot wereldwijde stabiliteit.
De uitkomst van de Duitse verkiezingen kan aanzienlijke gevolgen hebben voor uw organisatie, vooral op het gebied van beleid en samenwerking tussen Nederland en Duitsland. Onze Duitslandexperts volgen de verkiezingen en de daaropvolgende coalitieonderhandelingen op de voet om de mogelijke gevolgen voor uw organisatie te kunnen inschatten. Wij houden u graag op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en kunnen u adviseren over de te nemen stappen om in te spelen op de veranderende politieke situatie.
Over Meines Holla & Partners
Meines Holla & Partners is een adviesbureau voor strategische communicatie dat zich in het bijzonder richt op lobby en public affairs. Zowel in Nederland als in Duitsland werken wij voor (internationale) opdrachtgevers uit de private en publieke sector, afkomstig uit vele landen. Wij worden erbij gehaald wanneer politieke besluitvorming belemmerend werkt voor de ondernemingsdoelstellingen. Dit doen wij altijd transparant naar de politiek, doelgericht, overzichtelijk en op een creatieve wijze.